De beeldtaal van social design. En hoe die verschilt van een klassieke kunsttentoonstelling.

Het ‘waarom’ – De doelstelling van social design is een verbetering van een publieke waarde (bijvoorbeeld een veiligere samenleving).

Het ‘hoe’ – Om dat te bewerkstelligen richt men zich op het veranderen van gedrag en het creëren van nieuwe relaties tussen betrokkenen. De (ongeschreven) regels van hoe we met elkaar omgaan rond een vraagstuk worden opnieuw ontworpen. De vraag die we in de Embassy of Safety dit jaar stellen is: Hoe kunnen we het perspectief van veiligheid als recht veranderen naar veiligheid als resultaat van gezamenlijke inspanningen en gedeelde verantwoordelijkheid?

Het ‘wat’ – De gemaakte artefacten van social design bieden een handelingsmogelijkheid voor ander gedrag of het aangaan van nieuwe relaties.

Hoe maak je een tentoonstelling over ander gedrag, nieuwe relaties en systemische impact op een wicked problem? Oftewel: Welke beeldtaal hoort daarbij?

Een tentoonstelling bevat o.m. de volgende elementen:

De makers – Anders dan bij een klassieke kunsttentoonstelling zijn niet alleen degenen die een kunst- of designopleiding hebben afgerond de makers van de werken. Ook de professionals in de praktijk rond een vraagstuk die met hen samenwerken zijn de mede-auteurs (bijv. gemeenteambtenaren of politieagenten). Zij hebben inhoudelijke kennis van het vraagstuk en kunnen vanuit intrinsieke motivatie verandering in hun eigen werkomgeving aanjagen. Mede-auteur van een systeemverandering zijn vraagt wel om leiderschap: nieuwe voorstellen doen en daar persoonlijke verantwoordelijkheid voor durven dragen en erop aanspreekbaar zijn, leren door te doen en fouten durven maken.

Het maakproces – Een belangrijke rol van de social designer is die van procesontwerper. De regie voeren om de juiste mensen met de juiste verwachtingen met de juiste spelregels op de juiste momenten bij elkaar te brengen. Zij richten zich op het creëren van die omstandigheden waarin de kans op “monumentale momenten” het grootst is. Monumentale momenten zijn gelegenheden waarop er mooi, nieuw, verrassend gedrag plaats vindt. Deze zijn niet af te dwingen (want afhankelijk van het gedrag van de deelnemers). Ze zijn schaars, maar als je erbij bent als ze plaatsvinden krijg je kippenvel over je hele lijf. Voor een social designer is het ontwerpproces minstens zo belangrijk als het resultaat. De makers zijn trots als er een aanwijsbare systeemverandering rond het vraagstuk teweeg is gebracht. Als er als gevolg van het ontwerp andere protocollen, (ongeschreven) regels, budgetten beschikbaar zijn gekomen waardoor er ander gedrag mogelijk wordt.

De tentoongestelde werken – de klassieke design- of kunsttentoonstelling is een verzameling artefacten. Vaak gecategoriseerd binnen verschillende (ambachtelijke) disciplines: schilderkunst, fotografie, industrieel ontwerp. Bij social design zijn de artefacten niet de kern van de focus van de maker. Ze dienen ‘slechts’ om een handelingsmogelijkheid te creëren: het faciliteren van ander gedrag en relaties. Of ze zijn de vertolking van een beoogde cultuurverandering. Om niet de misleidende indruk te wekken dat het product de essentie van het social design is, kan ervoor gekozen worden om het product bewust lelijk te maken. Of om het bewust onaf te houden. Daarin schuilt dan een uitnodiging naar de beschouwer om een rol te spelen in het vervolmaken van het product.

De bezoekers – Er gaat bij social designs een appèl uit naar de bezoekers om actief mee te bouwen aan de verandering. Geen passieve houding van de beschouwer die een werk alleen maar mooi, grappig, inspirerend of confronterend vindt. De social designer wil co-creëren met het publiek, de expertise van de bezoeker benutten, met hen de ideeën testen, draagvlak vinden voor hun plannen. In de Embassy of Safety zullen de makers dus vaak zelf aanwezig zijn en u aanspreken om het werk samen te ondergáán. De op één na beste manier om het werk te ervaren is een registratie daarvan. U zult dus ook veel foto’s, film- en audio-opnamen of uitgeschreven tekst zien van mensen die met elkaar interacteren; die zich op een andere manier gedragen dan gebruikelijk is.

De tekstbordjes – Er is meer tekst nodig om het artefact te begrijpen: het object spreekt niet voor zich zoals bij beeldende kunst, maar functioneert in een specifieke context waar de beschouwer kennis van moet nemen om het werk te begrijpen.

De ambitie – Een klassieke kunsttentoonstelling is vaak gericht op het creëren van bewustzijn, het agenderen van een onderwerp of het ontregelen van de bestaande gang van zaken. Bij social design is dat ook belangrijk, maar wordt het gezien als eerste stap. Men wil niet alleen iets ontregelen, maar ook regelen: een verandering in de systeemwereld rond een vraagstuk bewerkstelligen. Vandaar ook het enthousiasme bij social designers wanneer gezagsdragers met het mandaat en middelen om de regels te kunnen veranderen, zich committeren aan een ontwerptraject.

De financiering – Anders dan bij de meeste kunsttentoonstellingen wil men liever niet gefinancierd worden vanuit gelden die gelabeld zijn als cultuurbudget. Daar gaat de verkeerde verwachting van uit. Wanneer beschikbaar gestelde middelen bedoeld zijn om een maatschappelijk vraagstuk aan te pakken, worden de social designs beter op waarde geschat.

Het doorgaande proces van de Embassy of Safety is zelf ook een social design. Waarin deze tentoonstelling een tussentijds hoogtepunt is met een intensivering van de interacties, (morele) discussies, het testen van nieuwe gedragingen en het aangaan van nieuwe allianties. Dit willen we de komende jaren uitbreiden. Dat is beeldschoon en nadrukkelijk onaf.

U bent van harte uitgenodigd voor de social design tentoonstelling Embassy of Safety. Deze is te bezichtigen van 19-27 oktober 2019 op het Ketelhuisplein in Eindhoven tijdens de Dutch Design Week. Dagelijks geopend van 11 tot 18 uur en gratis toegankelijk.