WDE Spotlight: Bureau Ruimtekoers

Zoals in het sociaal domein waar mensen via participatietrajecten worden ondersteund zich te ontwikkelen naar werk dat hen past. Maar dit lukt slechts beperkt omdat het traject niet aansluit op hun behoeften en omdat zij te maken hebben met een norm die hen niet past.

Of in het ruimtelijke domein, waar bijvoorbeeld mensen via participatie worden uitgenodigd zelf een rol te spelen in de energietransitie. Maar alleen welbenetwerkte inwoners zonnepanelen nemen en grote groepen mensen niet worden betrokken omdat ze het niet kunnen.

We ontwikkelen onze projecten in opdracht van gemeenten, woningbouwcorporaties of culturele instellingen. Of werken op eigen initiatief. Altijd vanuit diezelfde aanpak waarbinnen in vijf stappen kunstenaars, inwoners, lokale partners en beleidsmakers samen tastbare toekomstbeelden bedenken, maken en presenteren voor het vraagstuk waarbinnen de participatie plaatsvindt. Dat resulteert onder meer in langdurige betrokkenheid van bewoners die eerder niet werden bereikt door beleidsmakers. Een ander resultaat zijn de nieuwe samenwerkingen waarmee kunstenaars, inwoners en beleidsmakers met frisse perspectieven bijdragen aan verbetering van de leefomgeving.

Ohja, goed om te noemen, dat doe ik natuurlijk niet allemaal alleen. Samen met een heel fijn team van zeven werken we dagelijks aan Bureau Ruimtekoers!

Wat voor soort project zou je in de toekomst willen realiseren?

Ik geloof enorm in de langdurigheid van onze aanpak. Participatie gaat over herhaling en onderhoud en is dus gebaat bij lange lijnen die interessant en uitdagend blijven voor de betrokkenen. Als ontwerper zit daar de meerwaarde; het op een verfrissende manier ontwerpen van langdurige processen.

Dan kom je snel bij overheden uit. Hoe betrek je inwoners op een wijze dat zij zich gezien voelen, dat er een samenwerking ontstaat en op een wijze dat echt iedereen mee kan doen? Voor mij gaat het dan altijd over grote thema’s in onze samenleving, van jongerenwelzijn tot klimaatadaptatie en armoedebestrijding. Hoe kunnen we mét mensen beleid maken? Zodat het aansluit op hun behoeften? Laten we voorbij de focusgroep gaan, en kunstzinnige participatie als uitgangspunt nemen.

Vanuit WDE geloven we dat ontwerpend denken van fundamenteel belang is voor het komen tot nieuwe oplossingsrichtingen bij complexe maatschappelijke vraagstukken. Hoe zie jij dat als ontwerper?

Ja, ontwerpend denken is essentieel om tot vernieuwende oplossingsrichtingen te komen die werken. Het oude en lineaire denken heeft geleid tot de vele crises waar we ons nu in bevinden. Dat kan en moet anders. Ontwerpend denken is daarbij een fijn hulpmiddel. 

Laten we ontwerpend denken niet alleen toeschrijven aan ontwerpers. Ontwerpend denken zal in de gehele samenleving moeten landen. Als we de vraagstukken willen aanpakken is het namelijk nóg belangrijker dat iedereen betrokken is. De ontwerper heeft één van de puzzelstukjes in handen en zou het proces kunnen ontwerpen, waarbinnen alle andere betrokkenen gelijkwaardig een plek krijgen, met ieder ook een eigen puzzelstukje. Zo lossen we samen de puzzel op.

Ik geloof erg in onze aanpak. Met antropologische methoden zijn we in staat mensen te betrekken die zich nog niet betrokken voelen. En met kunst kunnen we samen met hen toekomstbeelden maken die zo echt zijn, dat je er even in gaat geloven. Ontwerpend denken – maar dan net wat toegankelijker!

Hoe denk/hoop je dat jouw werk impact maakt?

Nou, dat wéten we.

Inmiddels zijn er projecten waar we onszelf overbodig hebben gemaakt. Deelnemers, makers of beleidsmakers hebben onze initiatieven omarmd en een manier gevonden om het zich toe te eigenen in een nieuwe vorm die past bij de eigen context. Dat is waar we het voor doen uiteindelijk! Klinkt gek misschien en dat gaat ook niet van de een op de andere dag. Dat kost tijd, daarom is tijd ook een van de dingen die wij niet willen en kunnen afdwingen in projecten. Daar zit voor ons duurzaam draagvlak.

Dat duurzaam draagvlak meten we sinds het begin, dat is onze maatschappelijke impact op individueel, collectief en gemeenschappelijk niveau. Participatie of meedoen begint met dat je het kan én wil. Afgelopen jaar deden bijna 1.500 mensen mee met onze projecten. 66% van hen ontwikkelde sociale competenties en 95% creatieve competenties waarmee zij in staat werden gesteld om mee te doen met ons project en in vervolgprojecten.

Meer dan 75% van onze projecten krijgt een vervolg. Dat is een belangrijke indicator voor ons, die langdurigheid. Daarmee laten we zien dat we relevant zijn. Bovendien, door die langdurigheid kunnen we beleidsmakers steeds beter overtuigen van dat participatie wel degelijk een stuk inclusiever kan. Als je er net wat meer de tijd voor neemt.

Stel je mag één persoon kiezen voor dé ultieme samenwerking (een wetenschapper, kunstenaar, filosoof, bioloog, ontwerper, politicus, wie dan ook). Wie zou je kiezen en waarom?

Ik denk … met de tweede kamer als orgaan… of het ministerie van Algemene Zaken? Want .. wat als we in Den Haag kunst, cultuur en erfgoed in onze besluitvorming én controle kunnen ontwerpen? Ik denk dat bijvoorbeeld theaterregisseurs of beeldend kunstenaars mét leden van de tweede kamer én inwoners – bijvoorbeeld via een burgerberaad – tot hele interessante, toegankelijke en gelijkwaardige participatieprocessen kunnen komen.

Zodat we in Nederland ons meer betrokken voelen bij wat er in Den Haag plaatsvindt. Dat beleid meer in gezamenlijkheid wordt gemaakt waardoor het beter aansluit op behoeften van inwoners, het beter kan worden uitgelegd, toegankelijker is en op een betere wijze kan worden gecontroleerd en getoetst.

Als ik kijk waar we nu staan, denk dat het mij vooral gaat over het aanjagen publiek-civiele samenwerkingen, in plaats van de publiek-private samenwerkingen. De overheid en het bedrijfsleven hebben de afgelopen decennia hun samenwerking helemaal uitgewerkt. Van inhoud tot juridische zaken, alles is daarop ingericht.

Maar.. samenwerken met inwoners,  als orgaan, publiek-civiel dus, is zo nieuw, dat alles nog moet worden ontwikkeld en bedacht. Daarom zie je ook dat klimaatgroepen – gewoon burgers die zich verenigingen – naar de rechter moeten stappen. Er zijn nog geen modellen hoe de overheid kan samenwerken met inwoners op een gelijkwaardig en langdurig niveau. Ik denk dat dit de toekomst is van wat we nu nog participatie noemen; gelijkwaardige publiek-private samenwerkingen.

Jullie project Design Anthropology in context of social issues maakt(e) deel uit van de Embassy of Inclusive Society tijdens Dutch Design Week 2022. Wat kun je ons vertellen over het project en de fase waarin het zich bevindt?

Het project was een expositie over onze aanpak vanuit design antropologie. We deelden de vijf stappen met concrete voorbeelden uit projecten die we hebben gedaan, of nog ontwikkelen.

Zoals het project Iedereen Wordt Mens waarbij mensen in een Activerend Werk Traject bij Kringloopwinkel 2Switch en theatermakers Karlijn van Kruchten en Maxime Schräder een toekomst verbeelden in een film waarbij de inwoners zélf de eigen norm zijn. Met deze theatrale film reageren zij op de huidige norm vanuit de samenleving die zij als dwingend ervaren. Deelnemers aan het project ervaren een snellere en diepere ontwikkeling van hun Activerend Werk Traject. Samen met gemeente Arnhem onderzoeken we of cultuurdeelname een vast onderdeel kan worden van Activerend Werk.

Of het project Zonnestof, waar inwoners uit Immerloo – de armste wijk van Nederland – en solar designer en onderzoeker Pauline van Dongen, een toekomst verbeelden waarin energie van de zon vanzelfsprekend voor hen is. Door het samenweven van zonnestof, een zonnetextiel toepasbaar als gordijn waarmee je een telefoon kunt opladen. Het project heeft geleid tot ambassadeurs die andere buren eveneens helpen hun huishouden te verduurzamen. Samen met gemeente Arnhem worden nieuwe workshops in de wijk georganiseerd om nóg meer buren te bereiken.

Wat zijn de volgende stappen voor het project?

Met gemeente Arnhem en sociale partner kringloopwinkel 2Switch werken we aan een dienst voor re-integratie in gemeente Arnhem. Inwoners kunnen dan re-integreren door het collectief bedenken, maken en spelen van theatervoorstellingen. 

En in Immerloo werken we nu met gemeente Arnhem aan erfgoedprojecten om inwoners in deze superdiverse wijk te bereiken en betrekken vanuit hun eigen persoonlijke verhaal, hun immaterieel erfgoed. Zo werven we opnieuw ambassadeurs voor informele zorgnetwerken, zodat de sociale wijkteams daarop kunnen aansluiten.

Maar ook de expositie. We reflecteren altijd op onze aanpak en methode. We ontwikkelen nu een publicatie vanuit de expositie en lanceren die nog voor de zomer. Zodat ook andere ontwerpers en beleidsmakers aan de slag kunnen met inclusieve participatie.

Wat heeft jullie deelname aan de Embassy jullie gebracht?

Heel veel! Reflectie op onze aanpak door deze in een expositie te presenteren. Daarnaast organiseerden we een workshop rondom onze methode en die werd goed bezocht. We hebben allerlei nieuwe mensen mogen ontmoeten en geven nu op verschillende plekken dezelfde workshop!

Welke tips geef je mee aan beleidsmedewerkers als ze met ontwerpers aan de slag gaan met een vraagstuk?

Nou, geef ruimte. Ruimte in proces, ruimte in tijd, de uitkomst is dan vaak nog onzeker en dat … is heel spannend! Want iedereen wil een gevoel kunnen ervaren van regie. Bespreek met de ontwerper helder op welke punten je wilt sturen en sta open voor andere suggesties van de ontwerper. De ontwerper zal op zijn of haar beurt moeten bedenken dat de beleidsmaker ook moet verantwoorden aan zijn of haar team en opdrachtgever. Openheid én gelijkwaardigheid over deze mechanismen van verantwoordelijkheden en verantwoorden, van beide kanten, is een voorwaarde voor een goede samenwerking met impact.