De Generatiedenkers: Inzicht tot een groeiend ontwerpveld

“Jongeren moeten meer betrokken worden in de debatten. Zij wonen in die toekomst. Er moet naar hen geluisterd worden.” – Kim van Sparrentak

We zijn verbonden met een samenleving die tijd overstijgd. Met hen in het verleden en hen in de toekomst delen we onze omgeving. Neem de toekomstige generatie mee als stakeholder in het ontwerpprocess. Je kunt ook denken aan andere stille gerechtigden uit die toekomst, zoals andere diersoorten en waterlichamen. Dit is een oefening waar veel verbeelding en inleving voor nodig is met een belangrijke rol voor creatieven en ontwerpers. 

Een illustrerend verhaal is het eeuwenoude zevende generatie principe. Stel je voor op een tijdslijn te staan met achter jou 3 generaties van voorouders, jijzelf ten midden, en 3 generaties vooruit. Die generatie aan het uiterste punt in de toekomst is de ‘zevende generatie’ en dus iemand die over zo’n 60 a 80 jaar geboren zal worden. Het zevende generatie principe is afkomstig uit de inheemse Haudenosaunee samenleving, in Noord Amerika. Zij betrokken het recht van de zevende generatie in hun rechtspraak, dit had invloed op alledaagse tot unieke vraagstukken in de samenleving. Voor deze en vele traditionele volkeren was het ondenkbaar dat belangen van vandaag voorrang hadden op die van toekomstige generaties. Zo kon de Chief in een koude winter en ondanks mogelijke sterfte onder de bevolking houtkap voor brandhout een halt toe roepen, omdat deze bomen voedsel en onderdak zouden genereren voor toekomstige generaties. Vandaag is dit een minder herkenbaar voorbeeld. Wel hebben we in onze tijd te maken met debat over bijvoorbeeld nieuwe energiebronnen. We spraken Kim van Sparrentak, Europarlementariër, over haar kennismaking met het recht van toekomstige generaties. In haar tienerjaren was ze al een aanwezige stem bij inspraakavonden over een nieuwe kerncentrale in Zeeland waar ze zich verbaasde over de minimale representatie van haar generatie ten opzichte van het peloton aan boomers, die vooral benadrukten dat een kerncentrale goed zou zijn voor de werkgelegenheid. “Zij zijn er niet eens meer als dat kreng er zo meteen staat. Jongeren moeten meer betrokken worden in deze debatten. Zij wonen in die toekomst. Er moet naar hen geluisterd worden”, stelt Kim van Sparrentak.

“Het lastige van langetermijndenken is dat het niet snel geworteld voelt. Die verbonden wijk op de lange termijn kan eigenlijk alleen iets betekenen als het ook verankerd zit in het hier en nu.” – Marjolein van Heemstra

Dat wat in de verre toekomst mogelijk plaatsvindt voelt niet snel als iets waar we nu zorg om hoeven dragen. De waan van de dag zal vaak winnen. Daarom is een goed lange termijn ontwerp ook vandaag voelbaar, zodat het niet alleen een abstracte belofte voor later is, maar een concrete ervaring of verbetering in het hier en nu. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat de plannen voor een emissievrije wijk een drijfveer inbouwen voor bewoners om mee te doen, zoals direct lagere energiekosten. Ook kun je langetermijneffecten inleefbaar maken in het hier en nu om verlangen te wekken, dit kan bijvoorbeeld door het gebruik van tijdelijke interventies, kunst en immersief ontwerp. 

Zo heeft het Huis van de Toekomst – geïnitieerd door Melle Smets – niet alleen ambities rond samenleven zonder gas en benzine maar biedt het ook programmering op wijkniveau waar buurtbewoners elkaar treffen. Door kookworkshops, taal café’s en samen wollen dekens maken ontstaat er saamhorigheid en identiteit verbonden aan het initiatief, wat zorgt voor een robuuster bestaansrecht op de lange termijn.  

Het is een soort ‘combineren van belangen’ waar ontwikkelingen in klimaatadaptatie ook vaak profijt van hebben. Dirk van Peijpe van de Urbanisten illustreert dat bijvoorbeeld met het Waterplein in Rotterdam. Een plein waar al het water van omringende daken op uit komt en wat dient als wateropvang in tijden van wateroverlast. Naast deze hele praktische functie dient het in droge tijden als publieke ruimte, zowel als sportveld als ruimte waar buitendiensten worden gehouden door de lokale kerk.

Een voorbeeld waarin kenbaar voorbij wordt gegaan aan verbinding in het hier en nu wordt aangehaald door Marjolijn van Heemstra, ze heeft het over de ontwikkelingen in de ruimtevaart. Een ontwikkeling waarbij – naast een onmiskenbare financiële drive – de overtuiging leeft dat de verre toekomst van de mensheid op het spel staat en deze gered moet worden. “Dat lijkt nobel, maar die focus op de extreem lange termijn verraadt diep vanbinnen een onwil om de dingen in het hier en nu beter te maken” schreef Marjolijn al eens als correspondent Ruimtevaart, voor de Correspondent. “We groeien hier op aarde onherroepelijk uit onze jas, want de mens wil altijd meer. En dus moeten concrete problemen hier en nu wijken voor de problemen van een mensheid in een krankzinnig ver verschiet.” En zo kan longtermism ook compleet doorschieten, en voorbijgaan aan een houding die vandaag nodig.

“Als we beseffen dat we als mens deel zijn van die natuur, ontwerpen we niet het eindbeeld, maar de condities.” – Jannemarie de Jonge 

Tijden veranderen. Een nieuwe politieke wind, technologische ontwikkeling of klimaateffecten… van alles tot het onvoorspelbare kan zomaar concrete tekeningen, wetten en producten van tafel vegen. Een toekomstbestendig ontwerp omarmt complexiteit en is adaptief. Ga uit van een kompas waarbij de richting altijd duidelijk is, maar slingeren wordt aangemoedigd. 

Het kompas wordt onder andere opgeworpen door Li An Phoa als we haar spreken over het geheim achter de beweging ‘Drinkbare Rivieren.’ Drinkbare Rivieren behelst de overduidelijke ambitie onze rivieren weer in balans te brengen en drinkbaar te maken. Daar is heel wat verandering en samenwerking voor nodig en daarom laat Phoa boeren, bestuurders en burgemeesters langs de waterlijn een commitment aangaan. Ze benadrukt dat ze met het commitment dat men aangaat rekening houdt met de mate van menselijke verandering. Dat we bewegen van een stap, naar verkenning van de vervolgstap. Spelenderwijs verdiept zo de verbinding met het kompas en de nodige aanpassing.

Landschapsarchitect Jannemarie de Jonge komt het belang hiervan tegen in haar werk rondom de bescherming van de Wadden. Door de grote hoeveelheid kavels met nóg meer eigenaren en regels die verschillen van de ene op de andere vierkante meter is kustbescherming en dijkverbreding ongelofelijk complex geworden. Het gebied is niet ingericht op enige beweging, laat staan constante verandering of grote impact. Hoewel het zo ingericht is, is de natuur eigenlijk de enige echte eind-eigenaar. De natuur zelf is de beste en meest meedogenloze ontwerpster die er is. Kavel of geen kavel. Ontwerpend denken is de sleutel; constante iteratie, verbeterstappen met kennis van nu, een constante – soms misschien wel pijnlijke – maar reflectieve dialoog. “Als we beseffen dat we als mens deel zijn van die natuur, ontwerpen we niet het eindbeeld, maar de condities”, stelt Jannemarie de Jonge.